Thanh điệu tiếng Việt

Thanh điệu thường được hiểu là đồng nghĩa với cao độ. Tuy nhiên, trong “Thanh điệu tiếng Việt – một phân tích mới”, Andrea Phạm, một cách thuyết phục, đã trình bày một lập luận thách thức lại quan điểm này, khám phá bản chất phức tạp của thanh điệu trong tiếng Việt, và đưa ra một cách nhìn mới mẻ về cấu trúc và cách thể hiện của chúng.

Phân tích ngữ âm học của Phạm về thanh điệu trong tiếng Việt vượt quá cách hiểu truyền thống của thanh điệu dựa trên cao độ. Phân tích ấy chứng minh rằng các đặc trưng về chất giọng, như giọng thở và giọng kẹt, là các tương quan có tính chất ổn định hơn cao độ. Sự phát hiện có tính chất bứt phá khỏi nền tảng này đã giải quyết một mâu thuẫn lâu nay giữa đặc tính ngữ âm và vai trò âm vị học của một số thanh điệu tiếng Việt. Bằng cách dùng chất giọng trong phân tích, tác giả đã đưa ra một cách nhìn độc đáo, giúp chúng ta hiểu sâu hơn về các hiện tượng thanh điệu trong tiếng Việt, và thách đố quan điểm thông thường về cách nhìn thanh điệu chỉ dựa duy nhất vào cao độ. Mô hình sáng tạo của tác giả mở ra những hướng mới trong việc nghiên cứu về các hệ thống thanh điệu, không chỉ trong tiếng Việt mà còn trong các ngôn ngữ có thanh điệu khác.

Các nhà nghiên cứu, các nhà ngôn ngữ và bất kỳ ai quan tâm đến các hệ thống thanh điệu sẽ thấy “Thanh điệu tiếng Việt – một phân tích mới” là một tài liệu giá trị, đẩy những hiểu biết về thanh điệu tiếng Việt vượt quá biên giới của nó, và còn hơn thế nữa. 
– GS Ratree Wayland, nhà Ngữ âm học, viện Đại học Florida, Hoa Kỳ

“Thanh điệu tiếng Việt – một phân tích mới” trình bày một cách giải thích độc đáo, công phu và không đơn giản về thanh điệu tiếng Việt. Phân tích này được xây dựng vững chãi trên lý thuyết Đánh dấu trong sự thể hiện các đặc trưng mang tính tầng bậc. Để chứng minh luận điểm của mình, tác giả đưa ra một lượng chứng cớ phong phú trải dài từ lĩnh vực ngữ âm học, sự tự điều chỉnh để thích ứng của các từ vay mượn, sự luân phiên giữa tính chất hình thái học và âm vị học, qua đến các loại hình thanh điệu. Đã bước sang thập niên thứ ba kể từ khi xuất bản, cuốn sách này vẫn là một công trình thuộc loại phải đọc đối với bất kỳ học giả nào có ý định nghiên cứu nghiêm túc về thanh điệu tiếng Việt. Cuốn sách cũng đóng vai trò là nguồn tài liệu tuyệt vời cho những ai đang tìm kiếm một giới thiệu đầy đủ và trong tầm tay về chủ đề này. 
– GS Yoonjung Kang, nhà Âm vị học, viện Đại học Toronto, Canada

Trong 20 năm qua, cuốn sách của Pham đã được dùng như một công trình tham khảo chính bằng tiếng Anh trong việc phân tích ngữ âm và âm vị học của hệ thống thanh điệu tiếng Việt. Cuốn sách đưa ra nhiều nhận định mới mẻ. Các tư liệu cho thấy một cách rõ ràng đây là một hệ thanh điệu không phải với sáu mà là tám thanh, hai thanh sắc và nặng trong các âm tiết kết thúc bằng phụ âm cuối là hai thanh riêng biệt. Quan trọng hơn, công trình này trình bày các chứng cớ đã làm thay đổi hẳn những mô tả truyền thống về thanh điệu: đường nét của thanh điệu trong lời nói có rất nhiều biến thể, song các chất giọng (giọng kẹt và giọng thở) thì tương đối ổn định. Ngoài ra, tác giả còn đóng góp những hiểu biết sâu sắc khác. Trong suốt công trình, các dữ liệu âm học và ngữ âm thực nghiệm được dùng để củng cố cho giả thiết. Bản tiếng Việt của cuốn sách này nhẽ ra đã phải ra đời sớm hơn nhiều. 
– GS Mark Alves, nhà Ngôn ngữ học, Đại học Montgomery, USA

Tác phẩm bậc thầy về thanh điệu tiếng Việt (giọng Bắc) này sẽ được cả những nhà làm lý thuyết ngôn ngữ cũng như những chuyên gia về ngữ âm thực nghiệm quan tâm. Công trình của Phạm thảo luận nhiều vấn đề như số lượng các thanh, các đặc trưng cũng như mức độ phức tạp và tính đánh dấu của chúng, và đưa ra những cấu trúc cần thiết để giải quyết các vấn đề của thanh điệu. Có lẽ điều ngạc nhiên nhất đối với những ai không quen thuộc với phương ngữ này là thiếu sự tương ứng giữa tần số cơ bản f0 và căn cước để nhận dạng thanh điệu. Vì lý do này mà cách người Việt gọi tên thanh điệu thực sự hữu ích so với cách gọi bằng những thuật ngữ phổ biến dựa trên cao độ, như thanh “cao” hay “thấp”. Thay vào đó, các đặc tính thanh hầu, như chất giọng kẹt hay giọng thở, giúp việc nhận dạng thanh điệu. Điều thú vị là ngoại trừ các thanh võng, đối với tất cả các thanh điệu khác, điểm cuối rất quan trọng, xác định thanh nào là thanh nào. Phạm cũng thảo luận về phạm vi của thanh điệu, ít nhất trong tiếng Việt và trong phương ngữ Bắc. Đó là vần chứ không phải là âm tiết, đỉnh âm tiết, hoặc mora. Mặc dù những kết quả này đã được trình bày nhiều năm rồi, cuốn sách vẫn còn là nơi bắt đầu lý tưởng cho bất cứ ai muốn bắt tay vào nghiên cứu thanh điệu. 
– GS Ronal Smyth, nhà Ngôn ngữ học Tâm lý, viện Đại học Toronto, Canada

Về tác giả